W ostatnich dniach dość popularnym tematem w mediach jest kwestia oparcia przez sąd rozstrzygnięcia na dowodach pochodzących bezpośrednio z czynu zabronionego.
Wiąże się to z wejściem w życie z dniem 1 lipca 2015 roku nowelizacji kodeksu postępowania karnego, a w szczególności z powstaniem regulacji art. 168a. Czy rzeczywiście od 1 lipca 2015 roku w polskim procesie karnym nie można będzie przeprowadzić dowodu uzyskanego w wyniku czynu zabronionego?
Do 1 lipca 2015 roku brak było przepisów wprost regulujących powyższe zagadnienie, w związku z czym szczególną rolę odgrywało orzecznictwo, które też nie było jednomyślnie. Rozbieżności w tym zakresie można było móc obserwować dzięki mediom, które nagłośniły m.in. sprawę „Starucha”, czy też sprawę posłanki Sawickiej, w których to sądy orzekły zupełnie odmiennie w kwestii dowodów uzyskanych niezgodnie z prawem.
Obecny przepis art. 168a kpk. jest niejako odpowiedzią na dotychczasowy brak regulacji obejmującą tytułową tematykę, a nadto jest instrumentem, pozwalającym na osiągnięcie kontradyktoryjności w procesie karnym.
Dokonując prawidłowej wykładni powyższego przepisu, odpowiemy na pytanie zadanie w pierwszym akapicie, czy faktycznie niemożliwym będzie przeprowadzenie dowodu uzyskanego w wyniku czynu zabronionego.
Według art. 168a kpk niedopuszczalne jest przeprowadzenie i wykorzystanie dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na dwa ograniczenia w stosunku do ogólnego stosowanie zakazu korzystania z „owoców zatrutego drzewa”:
- gdy dowód taki został uzyskany do celów postępowania karnego,
- czyn zabroniony, w wyniku którego uzyskano taki dowód spełnia przesłanki z art. 1 § 1 kk.
Należy zauważyć, iż obie przesłanki powinny wystąpić łącznie. Zgodnie z pkt. 1 niedopuszczalne jest wykorzystanie „owocu zatrutego drzewa”, jeżeli uzyskano go do celów postępowania karnego, a zatem przepis ten nie zakazuje przeprowadzenia dowodu, który został uzyskany dla innych celów niż postępowanie karne.
nagranie uzyskane w wyniku nielegalnego podsłuchu, znalezione w trakcie przeszukania, które zostało przeprowadzone zgodnie z prawem.
Nagranie dokonane przez osobę, która nie jest uprawniona do uzyskania danych informacji, może być użyte jako dowód w postępowaniu karnym, o ile samo nagranie nie powstało po to, aby wykorzystać je w postępowaniu karnym, a zatem jeżeli dowód taki wpadłby w ręce policji w wyniku np. wspomnianego przeszukania, to można go wykorzystać w postępowaniu, gdyż jak już zaznaczyłem, nie powstał on do celów tego postępowania.
Uważam, że ten fragment w przyszłości będzie mógł rodzić największy problem przy stosowaniu regulacji przepisu 168a kpk. Problem ten będzie się przede wszystkim wiązał z ustaleniem zamiaru sprawcy przestępstwa, z którego uzyskano dowód.
Kolejną kwestią jest sam charakter czynu zabronionego. Ustawodawca wprost wskazuje, iż chodzi o czyn zabroniony w rozumieniu art. 1 § 1 kk. W związku z powyższym zakaz, wynikający z przepisu 168a kpk, nie dotyczy dowodów uzyskanych w wyniku wykroczenia np. przywłaszczenie cudzej rzeczy niemajątkowej, bądź przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej o wartości nieprzekraczającej 1/4 minimalnego wynagrodzenia, ew. paserstwo w rozumieniu art. 122 kw (wartość mienia nie przekracza 1/4 minimalnego wynagrodzenia).
Na sam koniec należy oddzielić zakaz wykorzystania „owoców zatrutego drzewa” od regulacji dotyczących bezwzględnych zakazów dowodowych.
Mówiąc o bezwzględnych zakazach dowodowych, należy wskazać przepis art 178 kpk, który kreuje normy zakazujące przesłuchiwać jako świadków obrońcy, adwokata, albo radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 kpk, oraz duchownego co do informacji, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi. Regulacja ta istniała wcześniej i nie budziła wątpliwości.
Konkludując, w Polsce nie istnieje bezwzględny zakaz przeprowadzania dowodu, który został uzyskany za pomocą przestępstwa. Art. 168a kpk normuje ten zakaz, wyłącznie przy łącznym spełnieniu dwóch przesłanek opisanych wyżej, a zatem sąd nie został całkowicie pozbawiony możliwości przeprowadzania dowodów pochodzących z czynu zabronionego.
Powstanie przepisu art. 168a kpk było podyktowane nie tylko wspomnianym ujednoliceniem kwestii „owoców zatrutego drzewa”, ale również osiągnięciem kontradyktoryjności w postępowaniu karnym, która z kolei nakłada na strony większy ciężar dowodzenia swoich twierdzeń. Przepis art. 168a kpk może budzić kontrowersje, jednak na jego zastosowanie w praktyce będziemy musieli poczekać.
