Z całą pewnością, sytuacja, która stanowi przedmiot dzisiejszych rozważań, nie występuje zbyt często w obrocie prawnym, jednak ze względu na jej doniosłość warto ją bliżej omówić. Darczyńca, czyli osoba, która nieodpłatnie świadczy na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, może odwołać przysporzenie, które już nastąpiło. Co ważne Kodeks cywilny nie ogranicza w żaden sposób terminu, w którym może on dokonać tej czynności.
Największą jednak trudność w obrocie prawnym sprawia stwierdzenie, czy spełniony został najważniejszy warunek dla odwołania darowizny, czyli rażąca niewdzięczność obdarowanego.
Spis treści:
Czym jest rażąca niewdzięczność?
Rażąca niewdzięczność jest kolejnym przykładem terminu prawnego o bardzo dużym znaczeniu prawnym, który nie doczekał się swojej definicji legalnej, czyli kodeksowej, podobnie jak dobra wiara, czy zasady współżycia społecznego. Nie mniej jednak praktyka wypracowała pewien katalog czynów, które mogą być uznane za rażącą niewdzięczność obdarowanego, a zarazem stanowiące podstawę odwołania darowizny.
Warte podkreślenia jest, że rażąca niewdzięczność to z pewnością okoliczność wyjątkowa, nie można się na nią powoływać w przypadku zwyczajnej kłótni między obdarowanym a darczyńcą. W przypadku niepodporządkowania się obdarowanego żądaniu zwrotu przedmiotu darowizny należy liczyć się z koniecznością udowodnienia niewdzięczności przed sądem.
Przyjmuje się ponadto, że rażąco niewdzięcznym można być w kontekście przepisu art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego nie tylko wobec osoby, która obdarowała, ale też wobec jej najbliższych. Przykładem może być brak pomocy dzieciom darczyńcy, gdy obdarowany miał wyraźną możliwość jej niesienia.
Najczęściej jednak rażąca niewdzięczność objawia się w stosunku do darczyńcy. Intuicyjnie można zakładać, że za wystarczające uzasadnienie odwołania darowizny będzie popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa na szkodę darczyńcy przez obdarowanego. Mowa tutaj, chociażby o kradzieży, oszustwie, pobiciu, czy zniesławieniu bądź znieważeniu.
Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności
Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności obdarowanego, gdy zmarły był do tego uprawniony. Art. 899 § 2 Kodeksu przyznaje to uprawnienie, też, co oczywiste, wtedy, gdy obdarowany umyślnie pozbawił życia lub doprowadził do śmierci swego darczyńcy. Trudny do wyczerpującego wyliczenia jest katalog innych, życiowych sytuacji, w której osoba, która otrzymała rzecz lub rzeczy nieodpłatnie zachowuje się w sposób obiektywnie nieakceptowalny wobec darczyńcy, lub jego bliskich.
W grę wchodzić może psychiczne znęcanie się, nieudzielenie pomocy i wsparcia w potrzebie. Z tych też powodów wystąpienie rażącej niewdzięczności należy zawsze badać pod kątem konkretnego przypadku, biorąc pod uwagę takie czynniki jak to, czy obdarowany i darczyńca są ze sobą spokrewnieni, albo na środowisko, w którym funkcjonują.
W każdym razie należy pamiętać, że odwołanie darowizny nie jest możliwe po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego (art. 899 § 3 Kodeksu cywilnego).
Ponadto, każde przebaczenie darczyńcy obdarowanemu, dokonane w jakiejkolwiek formie (także, gdy darczyńca działa z dostatecznym rozeznaniem, nie posiadając nawet zdolności do czynności prawnych) uniemożliwia odwołanie darowizny za przebaczony czyn. Ma to niezwykle duże znaczenie zwłaszcza dla spadkobierców darczyńcy. Szczególnym uprawnieniem przedstawiciela osoby ubezwłasnowolnionej jest możliwość żądania rozwiązania umowy darowizny, jeżeli darowizna przez nią dokonana była w oczywisty sposób nadmierna.
Wystąpienie z takim żądaniem jest możliwe w ciągu 2 lat od wykonania umowy darowizny (art. 901 Kodeksu cywilnego). Należy uznać, że taka okoliczność jest zdecydowanie bardziej specyficzna i trudna do udowodnienia niż „zwykłe” odwołanie darowizny.
Forma odwołania darowizny i jej skutki
Odwołanie darowizny musi być dokonane na piśmie (ale już nie w formie aktu notarialnego, który jest co do zasady wymagany dla umowy darowizny) i warto, aby było wyczerpująco uzasadnione.
Tak złożone wezwanie ma skutek obligacyjny dla obdarowanego, który jest traktowany jak bezpodstawnie wzbogacony. To oznacza, że powinien on niezwłocznie oddać darczyńcy przedmiot darowizny w naturze, albo gdyby go sprzedał, jego równowartość. W przypadku przekazania przedmiotu darowizny obdarowany ma obowiązek wskazać tego, kto ją otrzymał.
W przypadku, gdy obdarowany nie podporządkuje się żądaniu darczyńcy, może on wystąpić na drogę sądową. Należy pamiętać, że pozew taki traktowany jest jak zwykły pozew o zapłatę, a co za tym idzie darczyńca, musi wnieść od niego opłatę, w wysokości 5% wartości przedmiotu darowizny.
Podobne tematy:
